პაპის ანდერძის თანახმად ქართული უნდა ესწავლა. 30 შვილიშვილიდან დანაბარების შესრულება მხოლოდ მან ითავა. ელმადინი აზერბაიჯანში სოფელ შირინბეილში გაიზარდა. გარდაცვალებამდე ცოტა ხნით ადრე რვა წლის ასაკში საქართველოდან გადასახლებულმა პაპამ მშობლიური მხარე მოინახულა და ელმადინის ქართული ისტორიაც აქედან დაიწყო. საქართველოში 2015 წელს აზერბაიჯანიდან სკოლის დამთავრებისთანავე ჩამოვიდა.
დეპორტირებული მესხების შთამომავალმა სწავლის გაგრძელება სამცხე-ჯავახეთის სახელმწიფო უნივერსიტეტში 4+1 პროგრამის ფარგლებში ისე დაიწყო, ქართული თითქმის არ იცოდა.
პროგრამა ეთნიკური უმცირესობებისთვის სახელმწიფო ენაზე უმაღლესი განათლების მიღებას უწყობს ხელს. აქ მოხვედრა მხოლოდ ერთი გამოცდით, ზოგადი უნარების აზერბაიჯანულენოვანი ან სომხურენოვანი ტესტის ჩაბარებით არის შესაძლებელი. ჩარიცხვის შემდგომ სტუდენტი ერთი წელი ქართულ ენაში მომზადების საგანმანათლებლო პროგრამაზე სწავლობს, რაც ენის ცოდნის გაღრმავებაში ეხმარება, იმდენად, რომ მომდევნო ოთხი წელი სწავლა ბაკალავრიატის საფეხურზე შეძლოს.
ელმადინ მამედოვმა იგივე ხოზრევანიძემ, ძირითად სპეციალობად ეკოტურიზმი აირჩია. ფიქრობს, რომ სამცხე-ჯავახეთში ეკოტოურიზმის განვითარებას დიდი პოტენციალი აქვს.
ჩამოსვლისთანავე მიხვდა, რომ ქართული რთული ენაა და არც სამშობლოში დაბრუნება ხდება ემოციით, ,,ეს ხდება განათლებით და არა ბებიის მოყოლილი ამბებით“ - ამბობს ელმადინი.
მშობლიურ, მაგრამ მაინც უცხო ქვეყანაში შექმნილმა სირთულეებმა - ენის არცოდამ, ბინადრობისთვის სტატუსის მიღების მოლოდინმა და განსხვავებულმა გარემომ ვერ შეაშინა, ქართული ისწავლა და მოგვიანებით მაგისტრატურაც დაამთავრა, ამჯერად ბიზნესინფორმატიკის სპეციალობით. 26 წლის სტუდენტი ცხოვრებას ახალციხეში აპირებს.
,,იდენტობა არის ძალიან პიროვნული ფაქტორი და საკუთარ იდენტობას ადამიანი თვითონ განსაზღვრავს“ - ასე აფასებს ელმადინს უნივერსიტეტის რექტორი მაკა ბერიძე, რომელმაც ქართული ენა ლექციებზე ,,ნაბიჯ-ნაბიჯ“ შეასწავლა.
დეპორტირებული მესხების შვილები პანდემიამდე, ორ ნაკადად მიიღო სამცხე-ჯავახეთის სახელმწიფო უნივერსიტეტმა. მათ ჯერ ქართული უნდა ესწავლათ და ერთი წლის შემდეგ სასურველი ფაკულტეტიც აერჩიათ. სწავლის სურვილი ჯამში 70-მდე მათგანმა გამოთქვა, თუმცა საბოლოოდ, უნივერსიტეტის დასრულება ბაკალავრის სტატუსით მხოლოდ 30-მდე სტუდენტმა შეძლო.
მაგისტრატურის დამთავრება და ისტორიულ სამშობლოში დარჩენა კი ჯერ მხოლოდ ელმადინის არჩევანია, თუმცა ფიქრობს, რომ ბიუროკრატიული პრობლემების გადაჭრის შემთხვევაში, (რაც საქართველოში მოქალაქეობის მიღებას გულისხმობს) მისი მაგალითი ბევრი ახალგაზრდისთვის სტიმულის მიმცემი იქნება.
მაჰმადიანი მესხების საკითხზე წლებია მუშაობს სამცხე-ჯავახეთის საზოგადოებრივი ორგანიზაცია ,,ტოლერანტი“. ხელმძღვანელი ცირა მესხიშვილი სახელმწიფოს დამოკიდებულებას დეპორტირებული მესხების მიმართ დისკრიმინაციად აფასებს.
,,პირველი - გადაწყვეტილების მიმღებმა პირებმა პრობლემა არ იციან, მეორე - არის საკითხის მიმართ გულგრილი დამოკიდებულება და მესამე - ტენდენცია საქართველოში, რომელსაც წლების განმავლობაში ვერ მოვერიეთ, თითქოს-და ეს ხალხი სახელმწიფოსთვის საფრთხის შემცველია“.
რეპატრიაციასთან დაკავშირებით ქართულმა მხარემ მაჰმადიანი მესხებისგან 5 000-ზე მეტი განაცხადი 2013 წელს მიიღო, თუმცა სამცხე-ჯავახეთში ამ დროისათვის 20-მდე, ხოლო საქართველოში 80-მდე ოჯახი ცხოვრობს. საბჭოთა ხელისუფლების მიერ მუსლიმი მესხების დეპორტაციიდან 78 წელი გავიდა. 1944 წლის 14 ნოემბრის ღამეს, მესხეთში მცხოვრები მაჰმადიანი მოსახლეობა (100 000 კაცი), იძულებით აყარეს თავიანთი სახლებიდან და პირუტყვის გადასაყვანი ვაგონებით გაუყენეს შუა აზიის გზას. გზაში რთულ პირობებს ყველამ ვერ გაუძლო და დაახლოებით, 17 000 მუსლიმი დაიღუპა.
მესხების წარმომავლობის საკითხზე, განსაკუთრებით - თურქ და ქართველ მეცნიერებს შორის, აზრთა სხვადასხვაობაა. ქართველი მეცნიერების უმრავლესობის აზრით, მესხეთის მუსლიმი მოსახლეობა თავდაპირველად ქრისტიანი იყო და მიეკუთვნებოდა ქართულ ტომს - მესხებს. ამ მოსაზრების მიხედვით, XVI საუკუნეში ოსმალების მიერ ამ რეგიონის დაპყრობის შემდეგ დაიწყო მასობრივი ისლამიზაციის პროცესი. ეს კულტურული ტრანსფორმაცია საუკუნეების განმავლობაში გაგრძელდა და მესხი მოსახლეობის უმრავლესობამ მაჰმადიანური სარწმუნოება მიიღო. რაც შეეხება თურქი მეცნიერებისა და რამდენიმე მესხი ლიდერის მოსაზრებას, ისინი თვლიან, რომ მესხეთის მოსახლეობის უდიდესი ნაწილი ეთნიკური თურქი იყო და თავიდანვე მაჰმადიანურ სარწმუნოებას აღიარებდა. თუმცა, მათზე იგრძნობოდა ქართული კულტურისა და ტრადიციების გავლენა.
ქართველი და თურქი მეცნიერებისგან დავაში არ ერევა ელმადინი, რადგან თავს საქართველოს შვილად მიიჩნევს. ახლა მაგისტრის ხარისხის დიპლომის აღებას ელოდება და სწავლის გაგრძელება დოქტორანტურაში სურს. დარწმუნებულია, რომ ისტორიულ სამშობლოში დაბრუნების გზა განათლებაზე გადის. ელმადინის მთავარი პრობლემა საქართველოს მოქალაქეობის მიღებაა, რომლის მოგვარებასაც ქართული ენისა და საქართველოს ისტორიის კარგად შესწავლით აპირებს. მოსწონს საქართველო და ქართველი ხალხის თბილი დამოკიდებულება ახალგაზრდების მიმართ, თუმცა მაინც ყველაზე მთავარი, პაპის - ნიზამ მამედოვ/ხოზრევანიძის ანდერძის შესრულებაა, რადგან ფიქრობს, რომ მისი არჩევანი ყველაზე მეტად მოხუცს გაუხარდებოდა.